Парвардигоримиз барча жонзотлар ичида инсонни ақлли қилиб яратганлигининг ўзи, унинг бахтидир. Ҳақиқий бахтни бу фоний дунёда ҳис қилиб яшаш ва охиратга ҳам захира қиламан деган инсон шу ақлни тўғри ишлата олишлигидан далолатдир. Бунинг учун у ўз ақлини, куч ва барча имкониятларини инсоний фазилатларни номоён қилишга ишлатиши лозим.
***
Биринчи галда инсон бахтли бўлиши учун унда мустаҳкам иймон, соғлом эʼтиқод шаклланган бўлиши лозим. Яʼни у Аллоҳнинг азалий мавжудлигига ва абадий бўлишилигига, еру-осмонни яратувчи ҳам, йўқ қилувчи ҳам ўзи эканлигига ишонган, иймон келтирган бўлишлиги лозим. Инсон ўлганидан кейин албатта тирилиши, жаҳаннам ва жаннат ҳам мавжудлиги, жаннатга тушуш учун нима қилиш лозимлигини билган ва шунга амал қилган одам ҳақиқий бахтлидир.
Инсонга ақл билан бирга нафс ҳам бериб қўйилган. Ўз нафсини ўзи жиловлай олмаса, ҳеч ким ташқаридан туриб ёрдам бера олмайди.
***
Бунга эришиш учун инсонда инсоф ва виждон ҳукумрон бўлиши керак. Инсофли одам борига, Аллоҳнинг берганига қаноат қилиб яшайдиган бўлади. Виждонли киши эса ўз манфаатини устун қўйиб, нима бўлса ҳам шунга эришиш йўлини қидириб, нотўғри йўллар билан ҳам, бировларга хиёнат қилиш орқали бўлсада эришишни мақсад қилиб шундай ҳаракат қилдан қайтарадиган туйғу соҳибидир. Бундай одам хотиржам бўлади. Бахтнинг энг катта белгиси хотиржамликдир.
***
Яратган Парвардигор инсонга умр деган неʼматни берган. Бу даврни яхшилик, эзгу амаллар ва савобли ишлар билан ўтказиши лозим бўлади. Шундагина инсон чинакам бахтга эришган бўлади. Бундай фазилатли кишилар ҳам хотиржам, демак бахтли бўлади.
***
Ҳар бир инсоннинг фаолиятида адолат ва холислик ҳукумрон бўлса ҳам инсон бахтли бўлади. Шу иккита фазилат одамлар ўртасида ҳам Аллоҳнинг олдида ҳам адолатли баҳоланади. Инсон адолат билан иш туца адолатга эришар экан. Адолатли одам ҳам хотиржам бўлади. Бу ҳам бахтли дегани
***
Инсонни бахтли қиладиган фазилатлардан яна бирлари, адолат ва холисликни тараннум этадиган одатлар мажмуидан иборат ростгўйлик ва тўғриликдир. Ростгўй ва тўғри одамнинг характери ҳам бахтли яшаш учун муҳим омил бўлиб ҳисобланади.
***
Агар инсонда меҳр-муҳаббат ва раҳмдиллик кучли бўлса, уни Аллоҳ бахтли қилиб яратганлигини белгиси шу. Шу икки фазилат ҳам инсонлар ўртасида ардоқланади. Аллоҳ ҳам бандаларига шу фазилатларга амал қилиб яшашга ундаган. Аллоҳнинг айтганини қилган одамлардан бахтли одам борми бу дунёда.
***
Бахтли яшашнинг яна бир мезонларидан бири ҳалоллик, поклик ва озодаликдан иборатдир. Бундай инсоний фазилат эгалари ҳам бировга озор бермайди, бегоналар ҳақига хиёнат қилмайди. Озодалик деганда нафақат уст-бошини, балки қалбини ҳам пон озода тутади. Бировга ҳасад қилмайди. Бундайлар айнан бахт сохибларидир.
***
Бахтли инсонлардан яна бири ўзида мардлик жўш уриб турган, ғайрат-шижоат ҳам унда мужассам бўлган одамлардир. Номардлар арзимаган нарсалар учун сотқин бўлади. Агар унда ғайрат-шижоати етишмаса қўрқон бўлади. Бундайлар ўзини ҳеч маҳал бахтли ҳис қила олмайди. Чунки бундайлар бахтли бўла олмайди ҳам.
***
Инсонлар бахтли бўлиши учун дунёни тушуниб яшашлиги лозим. Бунинг учун илмли ва маʼрифатли бўлишликни тақозо қилади. Бунга одам шунчаки орзу-ҳавас билан эришиб қолмайди. Унда меҳнацеварлик фазилати ҳам кучли бўлишликни тақозо қилади. Инсон бахтли бўлиши учун вақтини, кучини, меҳнатини турли ғирром ишларга эмас, балки илм-маʼрифатга, инсонийликнинг улуғланишига йўналтиришнинг ўзи икки дунё саодати дегани. Бундай саодат соҳиблари бахтлидир.
***
Инсон фазилатида одоб-ахлоқ устун бўлиб, ўзида ҳаё, ибо, иффат мужассам бўлса, бундайларнинг бахтини тортиб ҳам олиш қийин. Бундай инсонларга ҳасад эмас, ҳавас қилиб яшасангиз, бу фазилатларни ўзингизда ҳам мужассам эта олсангиз Сиз ҳам бахтли бўласиз биродар.
***
Инсонни бахтли қиладиган фазилатлардан яна бири шукроналикдир. Бундай фазилат соҳиблари бори билан қаноатланиб яшайди. Бундайларда сабр-тоқат деган фазилат ҳам кучли бўлади. Агар инсон сабирли бўлса, ундан бахтли одам бўлмайди. Чунки сабирли одам изтироб, пушаймон деган тушунчалардан йироқ бўлади. Борига тақот ва шукур қилиб яшайди. Ҳаётда кўриб келмоқдамиз, бундайларда камчилиги ҳам бўлмайди. Ҳамиша хотиржам, демак бахтли инсон бу.
***
Инсонни бахтли қиладиган фазилатлардан яна навбатдагилари камтарлик ва камгаплик ҳам бор. Бундай фазилат соҳибларида кибр, мағрурлик, мақтаниш, ўзидан ғурурланиш, ман-манлик деган салбий ҳолатлар бўлмайди. Камтар одам ўзини ҳеч маҳал бировдан устун қўймайди. Ўзини устун ҳисобамаганлар одатда камгап ҳам бўлади. Бундайлар ўз бахтини ўзлари ҳис қилиб яшайдилар.
***
Инсондаги фазилатлардан одамийлик, инсонпарварлик ҳам бахтли бўлишнинг калити ҳисобланади. Бировларга бефарқ бўлмаслик, агар бир кишида кўмакка муҳтожликни сезиб қолса, дарҳол ёрдам қўлини чўзиш, унга имкони борича эʼтиборли бўлиш – бу Яратганнинг даʼватларидан. Шундай Аллоҳнинг буюрганини қилиб юрган одамнинг бахти Яратганнинг ўзининг қўлида. Бундай фазилат эгаларини икки дунёда ҳам саодатли бўлишига катта имконият.
***
Бахтли бўлишнинг яна бир йўли тилни тийиш, ўзининг, оиласининг, дўстларининг сирларини сақлаш билан боғлиқ экан. Кўп гапирган одам гапирадган гапи тугугандан кейин албатта ўзининг ва ўзига яқинларининг сирини ҳам гапириб фош қилиб юборади. Сирнинг ошкор бўлиши сири очилганлар учун ҳам сирни очганлар учун ҳам яхшилик оломати эмас, уларни яхшиликка олиб келмайди. Бахтли бўлиши учун энг қулай одат ўзининг тилини тийиб, оиласининг, дўстларининг сирларини сақлагани маʼқул.